Chùa Một Cột ở phố cùng tên thuộc quận Ba Đình, Hà Nội nằm bên cạnh quần thể kiến trúc văn hóa tưởng niệm về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là bộ phận tháp (Phật đài, Liên hoa đài), độc đáo của ngôi chùa cổ, tên là Diên Hựu.
Theo sử biên niên, chùa Một Cột được xây dựng vào thời Lý. Đại Việt sử ký toàn thư chép năm 1049, "mùa đông tháng mười (Âm lịch), dựng chùa Diên Hựu. Một lần vua Lý Thái Tông chiêm bao thấy Phật Quan  âm ngồi trên tòa sen, dắt vua lên tòa. Khi tỉnh dậy, vua đem việc đó nói với bầy tôi, có người cho là điềm không lành. Có nhà sư Thiền Tuệ khuyên vua làm chùa, dựng cột đá ở giữa đất, làm tòa sen của Phật Quan âm đặt trên cột như đã thấy trong mộng. Cho các nhà sư đi vòng lượn xung quanh tụng kinh cầu cho vua sống lâu. Vì thế gọi là chùa Diên Hựu (kéo dài tuổi thọ). Năm 1105, vua Lý Nhân Tông lại cho đào hồ ở quanh cột đá có tòa sen, gọi là hồ Linh Chiểu. Ngoài hồ Linh Chiểu còn có hồ Bích Trì. Minh văn trên bia tháp Sùng Thiện Diên Linh dựng năm 1122, có đoạn chép về chùa Diên Hựu tức chùa Một Cột: "Đào ao thơm Linh Chiểu, giữa ao chồi lên một cột đá, trên cột có đóa sen nghìn cánh xòe ra. Trên hoa dựng một ngôi đền đỏ sẫm, trong đền đặt pho tượng sắc vàng. Ngoài ao có hành lang vẽ bao bọc. Ngoài hành lang lại đào ao Bích Trì, bắc cầu cong để đi lại".
Chùa Một Cột đã qua nhiều lần tu sửa. Thời Lý chùa to hơn chùa thời nay. Chùa thời Trần cũng không giống chùa thời Lý nữa. Sách toàn thư ghi lại, năm 1249, mùa Xuân, tháng Giêng sửa lại chùa Diên Hựu, xuống chiếu vẫn làm ở nền cũ. Thời Lê nhiều lần Triều đình cho tu sửa, thu nhỏ kích thước tòa sen và cột đá. Năm 1838, Tổng đốc Hà Ninh Đặng Văn Hòa tổ chức quyên góp thập phương chữa điện đường, hành lang tả hữu, gác chuông và cửa Tam quan. Năm 1852, bố chính Tôn Thất Giao xin đúc chuông mới. Năm 1864, Tổng đốc Tôn Thất Hàm hưng công trùng tu, làm sàn gỗ hình bát giác để đỡ tòa sen, chạm trổ thêm công phu, tráng lệ. Năm 1954, trước khi rút khỏi Hà Nội, quân Pháp đã đặt mìn phá đổ chùa. Sau ngày tiếp quản Thủ đô, Bộ Văn hóa đã cho tu sửa chùa Một Cột theo đúng kiểu mẫu cũ để lại từ thời Nguyễn.
Chùa Một Cột trên mảnh đất Ba Đình lịch sử đã được Bộ Văn hóa xếp hạng Di tích lịch sử - kiến trúc - nghệ thuật ngày 24-8-1962. Ngày 4-5-2006, chùa Một Cột được ghi vào sách kỷ lục Guiness Việt Nam với danh hiệu “ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Việt Nam”.
Vào ngày mùng 1 hoặc ngày rằm âm lịch hàng tháng, tại Chùa Một Cột sẽ tổ chức lễ cúng của các Phật tử. Chùa là biểu tượng của Hà Nội, là hình ảnh được in nổi trên mặt đồng xu kim loại mệnh giá 5 nghìn đồng của Việt Nam.